Theo
phật thoại ngày xưa, vào đời vua Dịêu Trang Vương ở nước Hương Lâm kể rằng:
thời trị vì nhà vua không có con để kế vị ngai vàng nên nhà vua bèn đến miếu
Tây Nhạc cầu tự. Lòng thành nhà vua cảm
động tới Thiên Đế. Nhân lúc ở dưới trần gian có gia đình họ thị có 3 người con
trai bị Ngọc Hoàng giáng tội vì gia đình ăn ở không tốt và cho nhốt vào ngục
tối. Được tin ở hạ giới có nhà vua đang cầu xin con nên Nam Tào xin Ngọc Hoàng
cho 3 anh em họ thi đầu thai vào gia đình nhà vua, nhưng phải chuyển kiếp thành
nữ giới.
Thế rồi
thời gian trôi qua Hoàng Hậu cũng mang thai. Nhưng sau nhiều năm sinh nở, Hoàng
Hậu chỉ sinh được 3 người con gái và đặt tên là Diệu Thanh, Diệu Âm và Diêu
Thiện. Vì không sinh được con trai để nối ngôi nên nhà vua rất buồn phiền. Rồi
thời gian qua đi, các công chúa cũng đã khôn lớn. Trong 3 cô công chúa thì Công
Chúa thứ ba vừa đẹp người lại vừa đẹp nết lại có tâm hướng thiện sâu sắc, nàng
chỉ mong được xuất gia tu hành.
Vì không
có con trai nối ngôi nên nhà vua gả chồng cho các công chúa hy vọng có kén được
rể tốt để nhường ngôi báu. Nhưng thật đáng tiếc, hai người rể họ Triệu và họ Mã
đều là nhưng người tham lam nên không xứng đáng để nhà vua nhường ngôi. Chính
vì vậy, nhà vua bắt Công Chúa thứ ba phải lấy chồng hy vọng có người rể tốt để
truyền ngôi. Nhưng công chúa một mực cự tuyệt không muốn xuất giá mà muốn xuất
gia tu hành. Nhà vua tức giận bèn nhốt công chúa vào vườn sau cách ly với mọi
người, nhưng công chúa lại thấy nơi đây rất yên tĩnh để tu hành. Nhà vua thấy
vậy bèn đưa nàng tới chùa Bạch Tước và bảo các nhà sư bắt nàng làm nhiều việc
nặng nhọc mong nàng nản chí từ bỏ việc tu hành. Thế nhưng lại càng mừng rằng đó
là quy luật (Hữu Thân, Hữu Khổ) không tiếc thân mình hằng mong đắc đạo. Nhà vua
thấy vậy lại càng tức giận bèn sai quan quân đốt chùa, giết sư. Công chúa thấy
vậy bèn cắt tay chảy máu và vung lên trời. Ngọc Hoàng thấy vậy biến những giọt
máu thành mưa dập tắt lửa. Việc làm của nàng càng làm cho nhà vua tức giận cho
dù Hoàng Hậu và mọi người can ngăn nhưng nhà vua vẫn sai quan quân đưa nàng ra
pháp trường xử chém vì nàng chống lại lệnh của nhà vua. Ngọc Hoàng thấy vậy liền
sai thần linh hóa thành mãnh hổ biến thành trận cuồng phong tối tăm và mãnh hổ
lao ra cõng nàng công chúa vào rừng cứu thoát khỏi sư truy đuổi của quan binh. Sau
đó nàng được sứ giả của Diêm Vương đưa xuống thăm 18 tầng địa ngục. Ở đây, nàng
chứng kiến rất nhiều sự tra tấn và cực hình của những tội nhân rất thương tâm
và đau lòng, nàng cầu xin được xá tội cho những tội nhân và nàng than rằng:
Ước sao tù ngục vắng không
Bao nhiêu tội chúng sạch trong lầu lầu.
Lòng
thành của nàng được Thượng Đế cảm động liền sai Diêm Vương xá tội cho những tội
nhân. Sau đó nàng được đưa lại dương gian và được thần hổ đưa về chùa giải oan
để tu hành. Ở đây nàng được Đức Phật thử lòng son sắt xem nàng có thực sự có
tâm hướng Phật hay không hay vẫn vướng vân tình ái nhân gian. Nhưng nàng một
lòng một dạ muốn được tu hành để cứu độ chúng sinh, Đức Phật thấy nàng một lòng
hướng thiện bèn sai thần hổ đưa nàng vào động Hương Tích để tu hành. Trước khi
vào động nàng được Đức Phật cho tắm ở suối giải oan mong rằng nàng sẽ chút bỏ
mọi muộn phiền để hướng tâm vào tu hành.
Sau 9
năm tu hành bà đã có nhiều phép thuật, được chư phật kính trọng và tôn bà là Bồ
Tát Quán Thế Âm (còn có tên gọi: Bà Chúa Ba) ứng với mong ước của bà tu hành là
để độ cho chúng sinh được an bình.
Cùng lúc
đó tại quê nhà, nhà vua thì lâm bệnh nặng, đất nước thì loạn lạc vì sự tranh giành
ngôi báu của 2 người con rể. Thấy vua cha như vậy, Bà Chúa Ba đã cải trang đến
chữa bệnh cho nhà vua và giúp gia đình tránh khỏi cảnh loạn lạc. Vì để chữa
bệnh cho vua cha mà bà đã chặt tay, móc mắt để làm thuốc chữa bệnh. Sau khi vua
cha khỏi bệnh bà lại quay lại động Hương Tích để tu hành. Khi nhà vua đã khỏi
bệnh và đất nước cũng trở lại thái bình, nhà vua đã dò hỏi và dẫn cả gia đình
tới động Hương Tích để cảm tạ, lúc đó nhà vua mới nhận ra người chữa bệnh cho
mình chính là Công Chúa thứ ba ngày xưa mà mình đã hắt hủi. Cả nhà khi nhìn
thấy Bà Chúa Ba bị mất cả tay và mắt thì rất đau lòng, nhưng bà khuyên mọi người đừng quá đau lòng vì bà
đã mãn nguyện tu hành. Sau bao nhiêu năm xa cách gia đình mới được đoàn tụ, lúc
này nhà vua thức tỉnh và mong được xuất gia tu hành để được chuộc lại lỗi lầm.
Thấy tấm lòng của cả gia đình bà như vậy chúa trời đã hóa phép cho bà được trở
lại như xưa. Cảm động trước tấm lòng của cả gia đình một lòng hướng thiện tu
hành, chúa trời đã sắc phong cho Công Chúa thứ ba là Quán Thế Âm Bồ Tát, Công Chúa
thứ nhất là Văn Thù Bồ Tát, Công Chúa thứ hai là Phổ Hiền Bồ Tát, nhà Vua là
Thiện Thông Bồ Tát, Hoàng Hậu là Khuyến Thiện Bồ Tát.
Vậy là
cả gia đình Bà Chúa Ba được vinh hiển thơm tho lưu truyền hậu thế và trở thành
một nét đẹp của văn hóa dân tộc. Dân gian còn lưu truyên câu thơ:
Rằng trong bể nước nam ta
Chùa Hương có Đức Phật Bà Quan Âm.
Ở ChùaHương còn có một nơi hiện giờ vẫn lưu truyền thờ phụng gia đình Bà Chúa Ba đó
là Động chùa Tiên Sơn – Chùa Hương.
Và từ xa
xưa nét đẹp đó đã trở thành một lễ hội truyền thống của dân tộc. cứ mỗi độ xuân
về thì du khách cả nước lại nô nức về đây trẩy hội, thắp một nén hương thơm cầu
mong người mẹ của tâm linh luôn che chở cho họ được bình an, hạnh phúc trong
cuộc sống và tiếp thêm sức mạnh cho mọi người vượt qua những khó khăn.